Wereldtoer op de Veengrens, vanaf het terras op het Kerkplein in Veendam heb je goed zicht op de motoren en het Veenkoloniaal Museum daarachter. En wat staat daar voor een snuiter op een sokkel? Geen stoere turfsteker, zoals je gelet op de plaatselijke veenkoloniale geschiedenis zouden mogen verwachten, maar een geleerde heer in pak. Anthony Winkler Prins, aangenaam.

Veendam past natuurlijk als een goedzittende helm in onze Veengrenstoer. Al is het maar vanwege de naam en het Veenkoloniaal museum, dat een mooi inzicht geeft in de geschiedenis en de ontwikkeling van de veengronden hier. En er is nóg een museale bijzonderheid. Veendam heeft ook een station van de STAR, een historische spoorlijn tussen Veendam en Musselkanaal die nu op zekere dagen met een stoomlocomotief plus oude rijtuigen in leven wordt gehouden. De route loopt een stuk langs het STAR-tracé. Stadskanaal was een belangrijke plaats voor de ontginning van het veengebied. Daar hoorde niet alleen die stoomtreinspoorlijn bij, maar ook een kanaal. Langs die kaarsrechte streep water, het Stadskanaal inderdaad, staat weer een poppetje op een sokkel. Geen geleerdeboekenschrijver dit keer, maar de Krinkiespijer. Dit beeldje moet een schipper uitbeelden en dat waterspuwen om de zoveel tijd moet je interpreteren als een huldeblijk dan wel herinnering aan de beurtschippers die tabak pruimden en spuwden. In ieder geval is Groningse Henkie nog niet in het vizier van actievoerders die het op ons nationaal erfgoed hebben gemunt. Hij spuwt nog steeds, zoals je in je spiegels kunt zien, waarna je de volgende etappe van deze veentocht oppikt, langs de watertoren en maar liefst drie Chinees-Indische specialiteitenrestaurants die je in de gauwigheid ontwaard en die Stadskanaal culinair als internationaal georiënteerd op de kaart zetten. De hele wereld lijkt zich op de veengrens te verzamelen.

Het land was hier vroeger woest en ledig, totdat uit het veen turf werd gestoken, het land in cultuur werd gebracht en aardappel- en kartonbaronnen er hun stempel op drukten. De Groninger veenkoloniën waren tot in de zeventiende eeuw een vrijwel onbewoonde streek waar alleen langs de randen op kleine schaal turf werd gewonnen. Maar dat veranderde drastisch in de Gouden Eeuw. Werklozen en criminelen uit het hele land trokken naar de hoogveengebieden en groeven de turfgronden af. Maar de turf raakte op en begin twintigste eeuw moesten de Hollandse kacheltjes en de economie op andere energiebronnen draaien. Daar is warempel de grens met Duitsland! Het land aan gene zijde daarvan lijkt niet op de geliefde toergebieden als Eifel, Sauerland en Zwarte Woud. Het is er net zo plat en vlak als in Nederland. De Duitsers doen hun best met hun gedeelte van de veengrens, ze hebben hier zelfs een Neuengland en een Blue Bay Wasserskianlage op de kaart gezet, maar het is er natuurlijk niet zo’n wereldgebeuren als in ons multiculturele Nederland, waar je na de omzwervingen over de Duitse veengebieden weer in terugkeerd. Het Amsterdamscheveld kreeg zijn naam van de geldschieters uit Mokum die hier in turfstekerijen investeerden. Want veel turf ging van hier naar het westen, voordat Limburgse steenkool en Gronings gas de rol van brandstofleveranciers overnamen van het bruine goud uit Groningen en Drenthe. Op turf draaiden de kacheltjes westelijk van de Zuiderzee en daarmee de Hollandse economie.

Je passeerd op deze wereldtoer nog Marokko en dan kom je via de kaarsrechte Van Goghweg langs het kanaal in de tweelinggemeente Veenoord/Nieuw-Amsterdam. In dat stadje verbleef Vincent van Gogh, nooit te beroerd om de hardwerkende verschoppelingen der aarde op zijn doeken vast te leggen. Er is sinds zijn bezoek hier nogal het een en ander veranderd en ook in de voormalige veenkoloniën vindt een wereldburger wel een menukaart naar zijn smaak. Zo zit je even later weer achter koffie met gebak bij de cafetaria van het Veenpark in Barger-Compascuum. Het openluchtmuseum geeft mooi inzicht in de voormalige veenkoloniën waar turf werd gewonnen. Denk daarbij aan oude gebouwen en machines, turfsteken, veenwegen van biezenmatten, winkeltjes-van-sinkel, klompenmaker, dorpscafé, turfschip en turftrein en je zit er niet ver naast.